DORDRECHT – Het Dordrechts Museum heeft een zeldzaam schilderij aangekocht van Samuel van Hoogstraten (1627-1678), een van de belangrijkste leerlingen van Rembrandt en een van de beroemdste schilders uit Dordrecht. Hij was een pionier op het gebied van gezichtsbedrog (trompe l’oeil) en optische experimenten. De aankoop is geen gewoon schilderij, maar een spectaculair ‘perspectiefstuk’ of ‘doorkijkje’ dat ingebouwd in een wand hoort te zitten en waarmee de schilder laat zien hoe je op een plat vlak een duizelingwekkende ruimtelijke illusie kan creëren. Het is een geschilderde deuropening op ware grootte, alsof je er zo doorheen kunt stappen. Als een nieuwe attractie wordt het een vast onderdeel van het museumgebouw. De nieuwe aanwinst wordt donderdag officieel onthuld.
Met steun van het Mondriaan Fonds en het Nationaal Aankoopfonds van het ministerie van OCW, Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Themafonds 17de-eeuwse schilderkunst en haar VriendenLoterij Aankoopfonds), gemeente Dordrecht, Bedrijfsvrienden Dordrechts Museum, Hendrik Muller Fonds, De Lancey Foundation, Van der Mandele Stichting, Stichting Familie Van Hoogstraten, bedrijven en particulieren kon deze lang gekoesterde wens van het museum in vervulling gaan. Perspectiefstukken van Samuel van Hoogstraten zijn uiterst zeldzaam.
Bedrieglijk echt doorkijkje
Het stond al lang bovenaan het wensenlijstje van het museum: een groot perspectiefstuk van Samuel van Hoogstraten. Slechts een handvol voorbeelden is daarvan bekend. De nieuwe aanwinst, Lezende jongeman in een Renaissancepaleis, is een van de grootste (238 x 173 cm!), mooiste en best bewaard gebleven voorbeelden van een perspectiefstuk, een type schilderij dat de Dordtse Rembrandtleerling zelf had ontwikkeld en dat ook wel een ‘drempelschilderij’ is genoemd.
Het is generaties lang in particulier bezit in de Verenigde Staten geweest en is niet eerder tentoongesteld. Het meest recent was het in het bezit van de Franse modeontwerper Hubert de Givenchy, die het prominent in zijn Parijse appartement had hangen. Het is echter bedoeld om in een wand ingebouwd te worden, alsof je zo door de boogvormige deuropening kan lopen. Samuel van Hoogstraten laat met het perspectiefstuk zien waartoe de schilderkunst in staat is, waarover hij als kunsttheoreticus ook schreef. Met prachtige details, zoals de sleutel die voor het grijpen hangt en het waakzame hondje dat lijkt te gaan blaffen als je die sleutel zou willen pakken.
Nieuw icoon
Het Dordrechts Museum presenteert het perspectiefstuk op een bijzondere manier, zodat de illusie van een echt doorkijkje het beste werkt. Alleen in het openbaar toegankelijke Engelse landhuis Dyrham Park is een perspectiefstuk van Van Hoogstraten op een vergelijkbare manier in een deuropening geplaatst. Voor een museumopstelling is zo’n groot, ingebouwd perspectiefstuk uniek. “Ons museum van zes eeuwen schilderkunst heeft er een nieuw icoon en publiekslieveling bij”, vertelt directeur Femke Hameetman. Zij noemt het een mijlpaal: “Het is een zeer belangrijke aankoop voor het museum waar we lang aan gewerkt hebben en zeker een aanwinst voor de Collectie Nederland. Het perspectiefstuk krijgt een centrale plaats in het museum en toekomstige tentoonstellingen en zal een breed publiek aanspreken.”
Het is een van de duurste aankopen in de geschiedenis van het Dordrechts Museum. De aankoop is tot stand gekomen met steun van vele fondsen. De Vereniging Rembrandt is hier een van. Directeur Geert-Jan Janse: “Met dit spectaculaire perspectiefstuk van Samuel van Hoogstraten kan het Dordrechts Museum nu alle aspecten van het veelzijdige en internationale oeuvre van deze van oorsprong Dordtse kunstenaar tonen aan het publiek. Deze aankoop laat zien dat met de hulp van velen heel veel mogelijk is – als overheid, particulieren en bedrijfsleven de krachten bundelen. Graag bedank ik in het bijzonder de leden van de Vereniging Rembrandt die met hun betrokkenheid en hun vrijgevigheid belangrijke aankopen voor ons openbaar kunstbezit mogelijk blijven maken.”
Eelco van der Lingen, directeur Mondriaan Fonds over de aankoop: “Dit monumentale schilderij vormt een topstuk binnen het oeuvre van Samuel van Hoogstraten. Het illustreert de technische en inventieve kwaliteit van de kunstenaar. Met dit perspectiefstuk kan een completer verhaal verteld worden over het veelzijdige oeuvre van een van de beroemdste schilders uit Dordrecht, zowel voor de bezoekers van het Dordrechts Museum als binnen Collectie Nederland.”
Bijzonder was de bijdrage van de gemeente Dordrecht. Wethouder Rik van der Linden: “Fantastisch dat dit unieke, zeldzame schilderij terugkomt naar Dordt. Een aanwinst voor het museum en voor de stad. Ik ben heel dankbaar voor de steun van alle partijen die dit mogelijk hebben gemaakt.”
De schilder en schrijver Samuel van Hoogstraten staat tegenwoordig steeds meer in de belangstelling. Vooral in internationale tentoonstellingen en publicaties. Het Dordrechts Museum heeft met de aanwinst de grootste en meest veelzijdige collectie werken van Van Hoogstraten en wil in 2027 de 400ste verjaardag van de schilder vieren met een grote trompe-l’oeiltentoonstelling, waar het perspectiefstuk een hoofdrol zal krijgen en in weer een andere context getoond kan worden.
—————————————————————————————————————-
Beeldcredit:
Samuel van Hoogstraten, Perspectiefstuk met een lezende jongeman in een renaissancepaleis, circa 1662-1667, olieverf op doek, 238 x 173 cm, Dordrecht, Dordrechts Museum 2023. Foto: Bob Strik