REGIO – Stel je voor. Het is een uur of zeven ‘s avonds, je bent net thuis uit werk en je zet de tv aan. Dan vallen het licht en de tv uit. Je probeert lichtknopjes in andere kamers en controleert of er misschien een stop is doorgeslagen. Je kijkt naar buiten, achter alle ramen is het donker en ook de straatverlichting is uit. Niet alleen in jouw straat of wijk, maar in de hele regio, of meer.
Je pakt je telefoon om iemand te appen, maar je wifi doet het niet. 4G is traag en valt steeds weg. De stroom is uitgevallen, niets werkt meer. Verwarming, airco, de koelkast, alles is uit. Je kunt niets meer opladen aan het stopcontact. Hoelang gaat dit duren? Hoeveel procent batterij heeft je mobieltje nog? Heb je eten in huis? Kaarsen? Een powerbank?
Niets werkt meer
Je krijgt een NL-Alert: het elektriciteitsnet ligt op zijn gat in de hele regio en het is onduidelijk wanneer het wordt opgelost. Schakel Radio Rijnmond aan om op de hoogte te blijven, is de boodschap. Hoe doe je dat zonder stroom en internet?
Buiten in de verte, in de richting van het Botlekgebied, zie je veel rook en een enorme rode gloed in de lucht. De industrie is uitgevallen en fabrieken gaan uit veiligheid massaal en met de nodige herrie affakkelen. Na twee uur is de noodstroom van de 4G-zendmasten op, als ze niet al eerder wegvallen door overbelasting. Familie, vrienden, internet en zelfs 112 zijn onbereikbaar. De verwarming valt uit. Heb je zonnepanelen? Ook die werken alleen als er netstroom is.
Stoplichten doen het niet meer en ontregelen het verkeer. Het openbaar vervoer staat ineens overal stil, ook in tunnels. Bruggen die open staan blijven open, spoorwegovergangen blijven dicht. Tunnels zijn pikdonker en de veiligheidssystemen zijn uit.
Drinkwater, waterpeil en scheepvaart
Rolluiken en draaideuren zitten vast. Woontorens met een elektronische ingang, bijvoorbeeld met een pasje of knopje, blijven dicht of – als het meezit – klappen vanzelf open en kunnen juist niet meer dicht. Liften werken niet meer, flats hebben vanaf de derde of vierde verdieping geen drinkwater meer.
Voor hogere verdiepingen is een hydrofoor nodig om het drinkwater omhoog te pompen, die werkt op stroom en is van de woningeigenaren. Als de hydrofoor zo is ingesteld, kan het water er nog op gewone waterdruk langs tot aan de derde of vierde verdieping. Anders stopt het water bij de hydrofoor.
Het drinkwaterbedrijf kan tien dagen lang met eigen noodstroom iedereen via de waterleidingen van drinkwater blijven voorzien. Dat is zelfs zo vastgelegd in de wet.
Gemalen vallen uit en de overstort van het riool werkt niet meer. Na acht uur is de kans dat het waterpeil gaat stijgen. Scheepvaart kan geen kant meer op. Alle digitale betaalsystemen en pinautomaten zijn onbruikbaar, ook koelingen en vriezers in winkels en voedselbedrijven gaan uit.
Op belangrijke plekken zoals in ziekenhuizen, het stadhuis, politiebureaus en brandweerkazernes gaat de noodstroom aan. Die houden het vol zolang er dieselvoorraad is. Een paar uur, misschien een dag. Bijtanken kan nergens, extra diesel laten bezorgen kan waarschijnlijk niet vanwege alle verkeersopstoppingen.
C-2000
Een crisisteam met onder meer de veiligheidsregio, politie, gemeenten, het Havenbedrijf en Stedin zit al snel om tafel, maar kan ook nog maar beperkt communiceren. Het C-2000 communicatiesysteem van de hulpdiensten kan maximaal een paar uur op accu’s draaien. Een NL-Alert versturen kan binnen de eerste twee uur nog net, als het netwerk niet al eerder overbelast is.
Mede daarom willen burgemeesters en de veiligheidsregio dat het traditionele luchtalarm blijft, ook al wil de landelijke overheid daarvan af. Ze gaan zeker 72 uur mee op eigen accu’s. Zo’n vier miljoen mensen in Nederland zijn niet digitaal bereikbaar, blijkt uit onderzoek.
Rijnmond is een rampenzender en blijft werken als de stroom uitvalt. In geval van zo’n crisis kan de veiligheidsregio via de radio laten weten wat er aan de hand is, hoelang het nog gaat duren en wat mensen wel en niet moeten doen.
Vast in lift of OV
De eerste hulp gaat naar acute problemen. Bijvoorbeeld mensen die vastzitten in een lift, treinen of metro’s die stilstaan in een tunnel of verkeersongelukken doordat verkeerslichten het niet meer doen.
Politiebureaus, brandweerkazernes en gemeentehuizen gaan open als informatiepunten. Daar zou iedereen binnen tien minuten te voet of met de fiets moeten kunnen komen. Voor eerste hulp of levensbedreigende situaties kun je daar voor hulp of informatie terecht.
Hulpdiensten kunnen beperkt helpen, ook als Defensie op verzoek mensen en middelen beschikbaar stelt. Zo heeft Defensie een reservoir met nooddrinkwater, mochten de waterbedrijven het niet redden. Maar hoe groter het rampgebied, hoe meer Defensie haar hulp zal moeten spreiden. Paniek is niet nodig, maar je kunt je wel voorbereiden op een scenario als dit.
Blijf thuis en help elkaar
Je bent voor het grootste gedeelte aangewezen op jezelf en je buren. Samenredzaamheid, noemt de veiligheidsregio dat. Burgers moeten vooral zichzelf en elkaar helpen bij dit soort langdurige, grootschalige rampen.
Tot er een oplossing is gevonden voor de storing, zal de oproep van de brandweer zijn: blijf thuis of ga zo snel als kan naar huis om voor jezelf te zorgen. De hulpdiensten rekenen er ook op dat je je omgeving in de gaten houdt. Heb je bijvoorbeeld een oudere, hulpbehoevende buurman, of woont boven je een alleenstaande ouder met kleine kinderen, ga bij ze langs als je daar zelf toe in staat bent. Je zal moeten kloppen, want de bel doet het niet.
De medische organisatie binnen het crisisteam weet waar mensen bijvoorbeeld thuis een infuus hebben, of zuurstofapparatuur. Ook dat gaat op stroom. Doven, slechtzienden, zieken of anderstaligen zijn vooral aangewezen op hulp en informatie van buren.
Noodpakket
Op de website van de veiligheidsregio staat een lijst met hulpmiddelen die van pas kunnen komen. Genoeg drinkwater en houdbaar voedsel in huis, een radio op batterijen waarop je Rijnmond kunt ontvangen (je autoradio werkt ook zolang je brandstof hebt), een zaklamp, een powerbank, een EHBO-doosje, kaarsen en cash geld.
Zelfs als de stroom stukje bij beetje terugkomt, kan het even duren voor ook de pinautomaten en betaalsystemen in winkels weer op gang komen. Weet waar het dichtstbijzijnde politiebureau of brandweerkazerne is, of zorg dat je een kaart van de omgeving in huis hebt. Ook Google Maps doet het niet meer.
Het advies is om altijd spullen in huis te hebben waarmee je jezelf 48 uur kunt redden. Haal als de stroom uitvalt de stekkers uit stopcontacten, zodat er niks kapotgaat als de stroom ineens weer terugkomt.
Stukje bij beetje weer stroom
Als de storing voorbij is, zijn er in Nederland drie centrales die de stroom weer op kunnen starten. Want ook daarvoor is stroom nodig. Dat gebeurt beetje bij beetje, want als er teveel afnemers tegelijk ineens stroom vragen, klapt alles er weer uit. Ook daarop oefenen stroombedrijven als Stedin en TenneT.
Bij een grootschalige uitval kan het, nadat het probleem is verholpen, wel 24 uur duren voordat iedereen overal weer stroom heeft. Eerst nutsvoorzieningen, openbaar vervoer, zendmasten, dan de industrie, als laatste jouw huis.
Kan het echt gebeuren?
De kans op een crisis als deze is klein, maar bestaat. Doorgaans treft een storing tussen de 1500 en 2000 huishoudens en is het binnen twee uur weer verholpen. Een grote, lange uitval is zeldzaam, maar de impact gigantisch.
Hoeveel stroom er beschikbaar is en hoeveel stroom er wordt gebruikt, moet op de seconde met elkaar in evenwicht zijn. Als er vroeger op een bepaalde tijd meer stroom werd gebruikt, ging ergens een kolencentrale een standje hoger. Maar ons energiesysteem is aan het veranderen en wordt ingewikkelder. Er komt steeds meer stroom uit windmolen en zonneparken. Duurzaam, maar ook grillig.
Als het gaat waaien op zee, komt er meer stroomaanbod in het netwerk. Je kunt dat aan zien komen, maar je hebt het maken van stroom niet meer zelf in de hand. Daarom zijn er afspraken met bedrijven, die op verzoek even meer of minder stroom gebruiken zodat vraag en aanbod in balans zijn.
Europees verbonden
Er zijn veel beveiligingen ingebouwd om grote stroomuitval te voorkomen. Het hoogspanningsnet is dubbel uitgevoerd in Nederland, zodat er altijd een back-up is. Delen van het stroomnetwerk kunnen ook uit voorzorg worden uitgezet, juist om schade te beperken.
Stroomnetwerken in heel Europa zijn met elkaar verbonden. De stekker van jouw oplader, is uiteindelijk op hoogspanningsniveau verbonden met een broodrooster in Hongarije. Dat zorgt ervoor dat landen elkaar beter kunnen helpen als ergens problemen zijn, maar ook problemen kunnen de grens over slaan. Zo kwamen in 2006 miljoenen Europeanen even zonder stroom nadat in Duitsland een hoogspanningsnet voor de veiligheid werd uitgeschakeld omdat er een cruiseschip onderdoor moest varen.
Dit is een verhaal van Laurens Collee voor onze mediapartner Rijnmond.