Door Kamiel Visser
Voetbalvaders met (on)verkapte agressieproblemen, fatbikers onder invloed van gierende puberhormonen: de maatschappij kan soms behoorlijk botsen. Het is lastig te bedenken wat je moet doen in een escalerende situatie, maar er zijn handvatten, vertelt expert Caroline Koetsenruijter. “Als je eenmaal in de agressie zit, dan sta je er alleen voor.”
Een basisschoolleraar die tijdens de musical van groep 8 wordt neergestoken, een vrouw in het centrum van Rotterdam die op klaarlichte dag wordt mishandeld en een jongeman die midden in een metro een vuurwapen trekt en gericht schiet. Het zijn zomaar een paar geweldsincidenten die zich dit jaar voor hebben gedaan.
Geweld en agressie is overal om ons heen. Het doet de de vraag rijzen waarom de wereld toch zo hard is geworden, en hoe we terug kunnen gaan naar een normaal publiek dialoog. Caroline Koetsenruijter is expert op het vlak van de-escalatie, onder meer op de werkvloer en in het openbaar. Ze schreef er twee boeken over.
Caroline, als de-escalatie-expert ervaar je geweld en agressie regelmatig van dichtbij. Wat is volgens jou de oorzaak van de toenemende agressie in ons land?
“Er is geen simpel antwoord op die vraag, maar ik denk dat het te maken heeft met de vijf I’s: individualisering, informalisering, informatisering, intensivering en internationalisering. In Nederland gaat het steeds meer om ik, ik, ik. We hebben behoorlijk eisend gedrag en het gevoel dat we ergens recht op hebben. Tel daarbij op dat we in een land wonen waar van alles te weinig is: weinig huizen en een gebrek aan zorg. Daardoor wordt ons uithoudingsvermogen om redelijk en netjes te reageren op de proef gesteld.”
“Nederlanders krijgen ook steeds meer invloeden uit andere landen mee. Dat zorgt er voor dat we niet alleen agressie en geweldsvoorbeelden uit Nederland begrijpen, maar ook uit het buitenland. Dat brengt me meteen bij mijn laatste punt: we zien en horen steeds meer. We hebben een smartphone en zien dat onwenselijk gedrag wordt beloond. Geweld en agressie zorgen voor likes, het creëert reacties op sociale media. We vinden het steeds normaler.”
We lijken zo gepolariseerd sinds de coronacrisis. Speelt dat een rol in de toename van agressie en geweld?
“Nee. Volgens een langdurig onderzoek van de Europese Commissie naar geweld blijkt dat toenemende agressie al sinds 2015 voorkomt in ons land. Sterker nog: sinds dat jaar is Nederland Europees ‘kampioen’ agressie op de werkvloer, en dat zijn we nog steeds.”
Wie is de gemiddelde agressiepleger?
“Het is niet zo dat alleen mensen uit een sociaal zwakke positie een agressor zijn. Ik denk dat agressoren zelfs vaker van middelbare leeftijd en ouder zijn, en vaak tot de midden en hoogste klasse horen. Die mensen denken dat de regels voor iedereen gelden, maar niet voor hen. Zij denken: ik ben bijzonder, ik ben rijk en ik ken veel mensen. Ze proberen op die manier status te pakken.”
Wat kunnen we doen wanneer verbaal geweld wordt gebruikt?
“Er zijn een aantal opties, afhankelijk van de situatie. Er wordt vaak geleerd om concreet te zijn, bijvoorbeeld: ‘Meneer Jansen, u noemt mij nu een trut.’ Een tweede stap zou zijn om een grens te stellen: ‘Ik vind dat niet prettig.’ Een derde stap is aangeven dat die persoon moet stoppen. Als meneer Jansen dan doorgaat, kunnen we kijken naar een negatieve consequentie, en daar tegenover een positieve consequentie.
Dan zeggen we bijvoorbeeld: ‘Meneer Jansen, ik merk dat u doorgaat. Als dat zo is, is dit gesprek met u ten einde. Maar veel liever heb ik dat u daarmee ophoudt, zodat we op een normale manier kunnen praten.’”
En wat als het fysiek wordt?
“Laten we het voorbeeld noemen van een ambtenaar die bij een inspraakavond is voor de komst van een AZC. De situatie loopt uit de hand. Probeer dan altijd dicht bij anderen te blijven, in dit scenario andere ambtenaren of een beveiliger. Mocht dat niet lukken, en je raakt geïsoleerd, dan moet je alsnog proberen weg te komen, desnoods kruipend. Als dat niet lukt, neem dan een foetushouding aan waarbij je hoofd en belangrijkste organen beschermt.”
“Het is heel triest advies, maar je moet écht proberen niet in het midden van een groep agressoren te komen. Want als je eenmaal in die agressie zit, sta je er alleen voor. Overigens vind ik het belangrijk om te zeggen dat er in de wetenschap niet is bewezen dat een vaardigheids- of agressietraining leidt tot een reductie van incidenten. Er zijn ontzettend veel cowboypraktijken.”
Hoe zorgen we ervoor dat we weer een beetje liever worden voor elkaar?
“We hebben als openbaar bestuur de verzorgingsstaat afgebouwd, en zeiden toen tegen burgers: word zelfredzaam. De burger heeft misschien wel iets te goed geluisterd met al dat individualisme. Ik denk niet dat dat de weg is die we verder moeten bewandelen. Het is lastig om daarvan af te wijken. Als je bijvoorbeeld kijkt naar het wereldtoneel, dan zie je dat een grote bek hebben, intimideren en kleineren loont.”
“Als we met zijn allen weer ervaren dat we de moeite waard zijn om voor op te komen, zouden we misschien een hele slag minder polarisatie in ons land hebben. Het kan ons denk ik een hoop ellende en andere maatschappelijke problematiek besparen.”
Volg ons ook op ons WhatsApp kanaal: https://whatsapp.com/channel/0029VaoRvYF6rsQtr0tBRu3u
Dit verhaal verscheen eerder bij onze mediapartner Rijnmond.